 Słownik kajakowy
A
Abrazja - niszczenie stromego brzegu morskiego lub brzegu jeziora przez fale przybojowe.
Achterpik - inaczej skrajnik rufowy; ostatni, tylny przedział na każdym statku. Na kajaku w achterpiku znajduje się rufowy przedział bagażowy zamykany szczelnie od strony pokładu i stanowiący rodzaj grodzi wypornościowej. W niektórych konstrukcjach nie ma wyodrębnionego przedziału bagażowego, ale i wtedy achterpik wykorzystywany jest jako komora bagażowa dostępna od strony tylnego oparcia.
Akwedukt - budowla hydrotechniczna będąca dwupoziomowym skrzyżowaniem kanału z płynącą pod lub nad nim rzeką, strumieniem lub innym kanałem. Największy i najsłynniejszy tego typu obiekt w Polsce, w Fojutowie na Wielkim Kanale Brdy, był wzorowany na starożytnych akweduktach rzymskich, dostarczających wodę do miast ponad dolinami i drogami.
Akwen - jezioro, morze lub ich wyraźnie wyodrębniona część. Asekuracja - ubezpieczenie; zapewnienie bezpieczeństwa kajakarzom np. podczas forsowania niebezpiecznej przeszkody. Asekurować można czekając na kolegów np. w kajaku za przeszkodą albo stojąc na brzegu z rzutką w ręku. Rodzajem asekuracji jest płynięcie w szyku. Podstawowy sprzęt asekuracyjny każdego uczestnika spływu to kamizelka asekuracyjna lub ratunkowa.
B
Bajdarka (bajdark) - rosyjska nazwa kajaka eskimoskiego, używana także dawniej na Polesiu.
Balans - przechylanie się w kajaku w celu zachowania równowagi lub odpowiedniego ustawienia jednostki w stosunku do fali, przeszkody. Kajakarze balansują podczas wykonywania ostrych zakrętów, wpływania ze spokojnej wody w bystrze, przyparci do przeszkody.
Balast - ciężar umieszczony na dnie statku w celu obniżenia środka ciężkości i zachowania stateczności. Kajak nie potrzebuje stałego balastu, ponieważ stateczność zapewnia mu sam kształt. Za balast można uznać dobrze rozmieszczony bagaż. Z tego względu cięższe przedmioty należy umieszczać jak najbliżej dna.
Bifurkacja - niezwykle rzadkie zjawisko hydrograficzne polegające na odpływie wody z jednego obszaru źródłowego w dwóch różnych kierunkach do różnych dorzeczy. Terminem tym określa się także rozdzielenie się rzeki na dwa ramiona prowadzące wodę do innych dorzeczy. W klasycznej formie bifurkacja występuje na rzeczce Niechwaszcz w pobliżu Brus (Bory Tucholskie), gdzie jedna część wód płynie na północ, wpadając do jeziora Leśno (skąd poprzez Młosienicę i Zbrzycę dopływa do jeziora Widoczno na szlaku Brdy), a druga podąża na wschód - do Wdy.
Binduga - miejsce na brzegu rzeki lub jeziora służące do zrzutu pni drewna, z których formuje się tratwy. Dziś pozostało niewiele bindug - na niektórych urządzono biwaki.
Blizna - wybrzuszenie wody powstające najczęściej na kancie przykosy.
Bród - rodzaj mielizny umożliwiającej przejście na drugi brzeg. Taki układ mielizn tworzy się najczęściej pomiędzy przemiałami. Nad wieloma brodami, przez które wiodły ważne szlaki handlowe, rozwinęły się osady, późniejsze miasta.
Brzegoskłon - opaska brzegowa; budowla regulacyjna stosowana w celu zabezpieczenia wklęsłych brzegów przed dalszym podmywaniem i zahamowania procesu meandrowania rzeki.
Burta - boczna ściana każdej łodzi, statku. W kajakarstwie używa się polskich określeń: prawa/lewa burta (z punktu widzenia osoby patrzącej w stronę dziobu).
Burtnica - obramowanie kokpitu. Na odpowiednio wyprofilowaną burtnicę można założyć fartuch zabezpieczający przed wlewaniem się wody do środka kajaka.
Bystrze (bystrzyna) - miejsce na rzece, w którym na skutek spadku terenu (dna rzeki) lub przewężenia koryta nurt znacznie przyspiesza, tworząc krótkie, czasem strome fale.
C
C - w literaturze anglojęzycznej i międzynarodowej (International Canoe Federation) symboliczne oznaczenie kanadyjek sportowych i turystycznych. Liczba przy literze wskazuje, ile osób może nią płynąć, np. C-l to kanadyjka jednoosobowa, C-2 - dwuosobowa.
Canoe (kanu, kanoe, kanadyjka) - otwartopokładowa łódź wioślarska o ostrym dziobie i rufie, kojarzona najczęściej z północnoamerykańskimi Indianami parającymi się myślistwem i rybołówstwem. Nazwa wywodzi się z języka Indian Arawak. W języku angielskim canoe oznacza zarówno łódź kanu, jak i kajak. Obecnie S jest to nazwa łodzi turystycznej lub sportowej. W odróżnieniu od 5 kajaka, w kanadyjce używa się wioseł jednopiórowych (pagajów).
Chyżka - widoczna na wodzie wyraźna krawędź pomiędzy bystrzem a spokojną wodą lub cofką.
Cofka - wsteczny prąd tworzący się zwykle w zakolach rzek, za większymi przeszkodami lub za krawędzią bystrza. Cofki wykorzystuje się do odpoczynku po trudach forsowania bystrej rzeki lub podczas pływania pod prąd.
Cuma (cumka) - linka pokładowa mocowana zwykle do ucha dziobowego (czasem do rufowego), umożliwiająca cumowanie, czyli przywiązanie kajaka do brzegu, pomostu, względnie innej stojącej jednostki pływającej.
Cyrkulacja - w znaczeniu dosłownym jest to zwrot kajaka polegający na zatoczeniu pełnego kręgu. Cyrkulacja jest miarą zwrotności lodzi. Można ją wykonać za pomocą wiosła lub steru albo obu jednocześnie, najlepiej w przechyle na stronę dośrodkową. Mówi się tez, ze kajak wpada w cyrkulację, to znaczy zakręca, choć nie musi to oznaczać wykonania pełnego okręgu.
Czerwona latarnia (latarnik) - osada bądź osoba zamykająca spływ, za którą uczestnikom nie wolno pozostawać. Czeska kontra (pociągnięcie Duffka) - manewr opracowany przez Miłosza Duffka, wzorowany na manewrach czeskich kanadyjkarzy. Technika umiejętnego operowania wiosłem dwupiórowym ustawionym pionowo, jak pagaj, umożliwiająca m.in. zahamowanie, przyspieszenie, ciasny skręt.
Człowiek-żaba - ratownik uwiązany na linie i asekurowany z brzegu przez kolegów. Bardzo skuteczna, ale stosowana w ostateczności metoda ratowania ludzi i sprzętu.
Czystość wody - wyróżnia się cztery klasy czystości wody: I - zdatna do picia po przegotowaniu, II - zdatna do mycia naczyń i kąpieli, III - zdatna tylko do żeglugi turystycznej, IV - nienadająca się do uprawiania turystyki. W ostatnich latach czystość polskich wód znacznie się poprawiła.
Czytanie wody - umiejętność rozpoznawania przeszkód i wyboru drogi płynięcia na podstawie ruchu wody i charakterystycznych oznak na powierzchni. Opanowanie tej sztuki ma podstawowe znaczenie dla bezpiecznego uprawiania kajakarstwa.
Dalba - rodzaj stałego znaku nawigacyjnego lub konstrukcji służącej do cumowania statków na szlakach żeglownych, zwykle w jego szerszych miejscach, w portach lub przed śluzami. Dalby wbite są w dno. Nazwą tą określa się także zwykły pal wbity w dno, pełniący rolę znaku nawigacyjnego lub kołka cumowniczego, ale najczęściej dalby to solidne, zbite z kilku drewnianych pni lub stalowe konstrukcje, mogące wytrzymać napór załadowanej barki.
Delta - wieloramienne ujście rzeki, zwykle do morza lub do jeziora. Niemal idealną deltę tworzy ujście Wisły do Bałtyku i Zalewu Wiślanego.
Dorzecze - zlewnia całej rzeki do jej ujścia, czyli wszystkie inne rzeki wpływające do tej właściwej.
Drążek (trzon, gryf) - cześć wiosła, za którą chwyta kajakarz. Drążek może być prosty lub wygięty w sposób zapewniający bardziej ergonomiczny chwyt, czasami ma spłaszczenie ułatwiające przekręcanie wiosła i właściwe ustawienie piór w wodzie. Dryf - znos statku na skutek prądów, wiatrów i fali. Dryfkotwa - rodzaj pływającej (dryfującej! kotwicy, która wyrzucona na linie za rufę lub dziób (w zależności od potrzeb i przyjętej taktyki) ma zapewnić kontrolowany dryf jednostki podczas sztormu lub snu załogi.
Dryft - prąd morski wywołany długotrwałymi wiatrem w jednym kierunku.
Dzielność morska - określenie charakterystyczne dla żeglugi wielkiej, ale po wykreśleniu drugiego członu nazwy możliwe do zastosowania w kajakarstwie. Można zatem mówić o dzielności wodnej kajaka lub łodzi, a na morzu - jednoznacznie o dzielności morskiej. Jest to zespól cech jednostki charakteryzujących jej zachowanie pod-czas pływania (wielkość kołysania, nurzanie, zdolność utrzymania kursu, zwrotność). Innymi słowy, dzielny statek to taki, który spisuje się dobrze w warunkach, do których został przeznaczony. Dziennik kajakowy - książka będąca zapisem jednego lub wielu spływów kajakowych. Na jego podstawie można odtworzyć wszystkie istotne szczegóły zarówno samej imprezy, jak i warunków panujących na szlaku wodnym. Obecnie dziennik kajakowy zastępuje zwykle książeczka odznak turystycznych.
Dziób - przednia część kadłuba każdego statku, od której zależy zwłaszcza zdolność pokonywania fal, a w przypadku kajakarstwa turystycznego - także przeszkód. Kształt dzioba ma również wpływ na zwrotność i prędkość jednostki. Kajaki szybkie mają dzioby ostre i wąskie, morskie - wysoko zadarte, natomiast jednostki, których atutem ma być zwrotność - łyżkowate i płaskie, podobne do kaczych.
E
Erozja brzegów - proces podmywania brzegów, zachodzący najbardziej spektakularnie na rzekach nizinnych, które tworzą meandry (zakola). Z kolei erozja denna zachodzi szczególnie szybko na rzekach górskich, które przez to pogłębiają się, a nurt przyspiesza. Eskimoska - odwrócenie kajaka po wywrotce do pionu bez opuszczania kokpitu, szczególnie przydatna w kajakarstwie górskim i morskim.
F
Fale martwe (rozkołys) - długie łagodne fale, wytracające powoli energię po ustaniu sztormu.
Fale przybojowe - fale załamujące się na płytkim brzegu lub na rafie koralowej. Na polskim wybrzeżu Bał tylcu osiągają zaledwie kilka metrów wysokości, ale na Hawajach i innych wyspach Pacyfiku mogą urastać do kilkudziesięciu metrów. Na przyboju można uprawiać surfing (ślizg) deskowy i kajakowy.
Fał - linka takielunku ruchomego służąca na żaglowcach do podnoszenia żagli. Na kajaku fał służy do podnoszenia bezpośrednio z kokpitu pióra steru.
Fartuch - materiał dopasowany do talii kajakarza i pokrywający szczelnie kokpit, zabezpieczający przed zalaniem przez falę, chroniący przed deszczem i wodą spływającą z wiosła. Powinien być wodoszczelny, ściśle obejmować burtnicę, ale łatwo się zdejmować, co ma szczególnie znaczenie w razie wywrotki.
Farwater (tor wodny) - wyznaczona za pomocą pływających lub stałych [dalby) znaków nawigacyjnych droga wodna przez akweny trudne lub niebezpieczne nawigacyjnie. Typowe farwatery prowadzą do portów morskich, ale wyznacza się je także na śródlądowych szlakach żeglugowych.
Forpik (skrajnik dziobowy) - najbardziej wysunięty do przodu przedział statku. W kajakach forpik może być zamknięty ścianką działową (wtedy stanowi dostępną od pokładu komorę bagażową). Do otwartego forpiku można wcisnąć mniejsze bagaże, wkładając je przez kokpit.
G
Głębia (głęboczek, ploso) - głębokie miejsce na rzece przy " wklęsłym brzegu.
Główka (głowica) - masywny, najbardziej oddalony od brzegu Q element ostrogi rzecznej, wyhamowujący szybkość nurtu i zapobiegający erozji brzegu.
Grzęda - kilka następujących po sobie progów skalnych na rzece górskiej.
Grzywacz (bałwan) - fala z białym, załamującym się wierzchołkiem, tzw. grzebieniem. Powstaje zwykle przy 4-5 stopniach w skali Beauforta, a przy znacznie słabszym stanie morza widać ją na płyciznach, w pobliżu brzegów, a także na płytkich i dużych jeziorach, np. Łebsko, Wielimie.
H
Hipotermia - stan obniżonej temperatury ciała spowodowany nadmierną utratą ciepła. W skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmierci.
Hol - linka mocowana do uchwytu dziobowego, służąca do ciągnięcia kajaka. Jeśli tę samą linkę używa się do cumowania, nazywana jest cumką.
I
Interferencja - nałożenie się na siebie i wzmocnienie fal nadbiegających z przeciwnych kierunków. Takie fale, nazywane stojącymi, mogą powstać m.in. na skutek odbicia się od stromego brzegu i zderzenia z nadciągającymi od strony morza lub jeziora. Izbica - konstrukcja osłaniająca filar mostu przed niszczącą siłą kry. Izobata - linia łącząca na mapie punkty o tej samej głębokości. Daje obraz profilu dna.
J
Jaz - budowla spiętrzająca wodę powyżej metra, wyposażona w urządzenia regulujące poziom piętrzenia i wielkość przepływu wody.
Jezioro - zbiornik wodny powstały w zagłębieniu terenu, którego wody nie podlegają swobodnej wymianie z morskimi. Jeśli tak się dzieje, mówi się o zalewie lub o zatoce. Do jezior zalicza się także akweny przybrzeżne oddzielone od morza mierzejami, w których okresowo (sztormy) dochodzi do zasolenia wód.
K
K - symboliczne oznaczenie kajaka w literaturze międzynarodowej, zgodne z nomenklaturą ICF. Liczba przy literze wskazuje, ile osób może nim płynąć. I tak, K-1 to kajak jednoosobowy, K-2 - dwuosobowy itd.
Kabina - w żargonie kajakarskim wywrotka wiążąca się z koniecznością opuszczenia pokładu pod wodą. Z kolei kabiniarz to pejoratywne określenie kajakarza, któremu przydarzyła się kabina.
Kamizelka asekuracyjna - podstawowy środek bezpieczeństwa podczas .spływu kajakowego dla osób umiejących pływać. Zgodnie z przepisami, powinien ją mice na sobie każdy uczestnik. Bezwzględnie należy zakładać ją przed wypłynięciem na otwarte wody i na rzekach górskich.
Kamizelka ratunkowa - podstawowy środek bezpieczeństwa na każdym spływie dla osób nieumiejących pływać i dzieci, a także dla wszystkich na morzu.
Kanał - sztuczna droga wodna zbudowana w celu ułatwienia żeglugi na danym obszarze. Zwykle łączy dwie rzeki lub dorzecza. Istnieją także kanały portowe i morskie - cieśniny oddzielające część kontynentalną od wyspy lub dwie wyspy. Z kolei kanał Literalny to droga wodna prowadząca do hydroelektrowni. Na Zalewie Koronowskim kanałem Literalnym nazywa się kilkukilometrowy odcinek jeziorny, przez który przebiega także szlak kajakowy.
Kanion - głęboki wąwóz pochodzenia erozyjnego lub tektonicznego o bardzo stromych zboczach. Najgłębszy na świecie jest kanion Colca w Peru (4200 ml, przepłynięty po raz pierwszy w historii kajakarstwa w 1981 r. przez ekipę Akademickiego Klubu Kajakowego „Bystrze" z Krakowa.
Karabińczyk (karabinek) - stalowy patent umożliwiający szybkie i solidne przypięcie liny do uchwytów kajaka i kamizelki asekuracyjnej. Ma tez wiele innych użytecznych zastosowań.
Kask - obowiązkowe wyposażenie kajakarza górskiego.
Kaszyca - sztuczna wysepka, zazwyczaj betonowa lub kamienna, na której umieszcza się znak lub sygnał nawigacyjny.
Katamaran - rodzaj bardzo stabilnej dwukadłubowej łodzi lub większego statku o dowolnym napędzie. W pokrewnej kajakarstwu dziedzinie turystyki i rekreacji- raftmgu - także stosuje się katamarany. Taki rodzaj spływu nazywa się kataraftem.
Kępa - wyspa lub dawna wyspa, wyniosłość na brzegu, najczęściej zarośnięta, niekiedy zalewana przez wezbrane wody. Wielkich kęp wiślanych woda nigdy nie zalewa - są pozostałością z okresu zlodowacenia, gdy rzeka miała o wiele wyższy poziom.
Kierownik - osoba odpowiedzialna za sprawne i bezpieczne prze-z prowadzenie imprezy kajakowej. Może być zwierzchnikiem komandora, ale zwykle obie funkcje pełni ten sam człowiek.
Kipiel - ogólne określenie burzącej się wody, np. na skutek szybkiego przepływu nad przeszkodami, uderzeń fali o stromy brzeg itp. Klif - wysoki, podmywany przez fale lub szybki prąd i osuwający się do wody brzeg. Na polskim wybrzeżu wysokie klify znajdują się na wyspie Wolin, na przylądku Rozewie i w pobliskie] Jastrzębiej Górze.
Kokpit - wycięcie w pokładzie kajaka, w którym siedzi kajakarz. Kolano rzeki - nagła zmiana kierunku biegu rzeki, która tworzy w terenie kształt kolana.
Komandor - kierownik spływu, odpowiednik kapitana na statku. Tytuł komandora (me jest to stopień) może nosić prezes klubu żeglarskiego, wioślarskiego lub kajakowego.
Komory wypornościowe - zamknięta przestrzeń w kajaku zapewniająca niezatapialność po wywrotce. Elementami wypornościowymi mogą być lekkie nienasiąkliwe materiały, np. styropian, pianki o zamkniętych komórkach, a nawet plastikowe pojemniki.
Kompas - przyrząd nawigacyjny niezbędny w kajakarstwie morskim, szczególnie poza zasięgiem wzrokowym lądu. Przydaje się tez na każdym większym akwenie. Specjalistyczne kompasy kajakowe mocuje się na pokładzie gumowymi linkami do pokładowej siatki.
Kontra - manewr wiosłem polegający na zagarnięciu wody wypukłą częścią pióra w kierunku dziobu kajaka w celu wykonania gwałtownego skrętu lub wyhamowania. Kontra sterująca to ostatnia, przedłużona faza pociągnięcia wiosłem, gdy jego pióro znajduje się blisko rufy. Wychylając pióro pod odpowiednim kątem, można go użyć niemal jak steru.
Koryto rzeki - wyrzeźbione przez rzekę zagłębienie zajęte przez wodę przy jej normalnym stanie.
Krajoznawstwo - masowy ruch kulturalny, krzewiący umiłowanie kram ojczystego przez bezpośrednie uczestnictwo w wycieczkach i uprawianiu różnych form turystyki. Jako pierwsze idee krajoznawstwa zaczęły wcielać w życie utworzone w 1873 r. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i powołane w 1906 r. Polskie Towarzystwa Krajoznawcze. Bezpośrednim kontynuatorem tradycji obu organizacji jest od 1950 r. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
Krqżele - mniej niebezpieczna, bo niesięgająca dnia odmiana wirów. Tworzą się nad podwodnymi przeszkodami. Krypa - barka rzeczna lub portowa służąca przeważnie do przewożenia piasku, żwiru lub tłucznia. Również pogardliwe określenie starego, wyeksploatowanego statku lub łodzi.
Linka pokładowa - mocowana na pokładzie dziobowym lub rufowym (albo na obu]. W razie zaklinowania kajaka poniżej progu umożliwia podciągnięcie się i wyjście z kokpitu. Linką pokładową może być zwykła cumka, przymocowana z obu stron.
Locja - dział nautyki zajmujący się opisem wód i wybrzeży z punktu widzenia potrzeb i bezpieczeństwa żeglugi. Jak wiele innych terminów żeglarskich wywodzi się z języka niderlandzkiego (loodsen).
Ł
Ławica (łacha) - podłużna mielizna wynurzona na skutek okresowego obniżenia poziomu wód.
Łożysko rzeki - Część dna doliny rzecznej zajmowana przez wodę podczas wysokich stanów.
M
Meander - zakole na rzece. Nazwa pochodzi od rzeki Meanderes w zachodniej Turcji, której niezwykle zakola były znane juz starożytnym Grekom kolonizującym te obszary.
Mierzeja - naturalna, piaszczysta i zwykle porośnięta grobla zamykająca dawną zatokę morską. Powstaje wówczas nadbrzeżne jezioro lub zalew połączony z morzem wąskim przesmykiem lub kanałem.
H
Nabieżnik - jeden z dwóch elementów nawigacyjnych (stawi ustawionych na lądzie, wskazujący właściwą drogę płynięcia. Uchwycenie wzrokiem dwóch pokrywających się nabieżników (niczym muszki i szczerbinki w karabinie) oznacza, ze kurs jest prawidłowy. Nabieżniki ustawia się zwykle na podejściach do portów. Naciąganie - manewr polegający na przesunięciu kajaka w bok - równolegle do jego wzdłużnej osi. Ułatwia ominięcie przeszkód, dobicie do nabrzeża lub łódki kolegi.
Nautyka - sztuka żeglarska, której naukowe podstawy opisali starożytni Grecy. Obejmuje m.in. nawigację i astronawigację, dewiację, locję oraz meteorologię.
Nawigacja - sztuka kierowania statkiem, umiejętność wyznaczania pozycji i kursu przy użyciu map, przyrządów (takich jak kompas lub GPS) oraz sygnałów nawigacyjnych, a także na postawie obserwacji brzegowej (w kajakarstwie najczęściej stosuje się tę ostatnią).
Neofita - wyznawca nowej wiaty. Żeglarze, a po nich i kajakarze, przeszczepili ten termin na swój grunt, nazywając tak osobę przyjmowaną przez Neptuna i Prozerpinę do wodniackiej braci. Neofita przechodzi chrzest wodny.
O
Odprawa - zebranie kadry spływu i kierowników grup lub wszystkich uczestników, zwoływane przez komandora przed wypłynięciem na każdy etap.
Odsypisko - wynurzona część rumowiska naniesionego przez prąd rzeki przy wypukłym brzegu.
Odwój - stojąca fala załamująca się w kierunku prądu. Tworzy się zwłaszcza poniżej progów, niekiedy tez na bystrzach za podwodnymi głazami. Wyjątkowo groźne są odwoje poniżej progów na rzekach o dużymi przepływie.
Olinowanie - system linek, gum i siatek na pokładzie kajaka, umożliwiający umocowanie niewielkiego bagażu, składanego wiosła, map, latarki i wielu innych drobiazgów.
Oparcie - jeden z czynników decydujących o pozycji i wygodzie wioślarza uprawiającego turystykę. Należy wybrać takie, które najbardziej odpowiada indywidualnym potrzebom. Ostroga - budowla hydrotechniczna wychodząca poprzecznie z brzegu w koryto rzeki. Buduje się je przy brzegach wypukłych i po obu stronach rzeki w przejściach, aby przyspieszyć przepływ wody, a przez to zapobiec powstawaniu mielizn.
Ostrów - wyspa objęta ramionami rzeki, o podłużnym kształcie, zalewana tylko podczas katastrofalnych wezbrań, przeważnie zalesiona. We wczesnym średniowieczu na ostrowach koncentrowało się życic społeczne plemion słowiańskich. Po przynęcili chrześcijaństwa tam właśnie wznoszono kościoły, później podnoszone często do rangi katedr, stąd nazwy Ostrów Tumski na Warcie w Poznaniu czy Odrze we Wrocławiu (tum to kościół katedralny).
Ostrzenie - tak żeglarze nazywają zwrot lodzi do wiatru. Także kajak poddany bocznemu wiatrowi zwykle ostrzy do wiatru. Tendencji tej skutecznie zapobiega ster.
p
Pagaj - jcdnopiórowe wiosło używane przez kanadyjkarzy. Patent holowniczy - linka lub parciany pasek zakończony z obu stron karabińczykiem, doczepiony do kamizelki asekuracyjnej i umożliwiający holowanie osoby nieprzytomnej lub osłabionej, a także sprzętu. Przyrda)e się zwłaszcza na rzekach górskich. Pilot - przewodnik, osoba dobrze znająca szlak wodny, płynąca na czele całego spływu lub poszczególnych grup. Pilot końcowy nazywany jest czerwoną latarnią (latarnikiem].
Pióro - część wiosła służąca do zagarniania wody. Pióra mają przeróżne kształty, przystosowane do rodzaju uprawianego kajakarstwa, np. klasyczne, wing (skrzydło), morskie (eskimoskie), do slalomu, rodeo, polo.
Piórkowanie - technika przesuwania kajaka podobna jak przy na-ciąganiu, tyle ze ustawione pionowo wiosło pracuje wzdłuż burty na przemian do przodu i tyłu pod zmieniającym się kątem, umożliwiającym zagarnianie wody pod kadłub.
Pława (boja) - rodzaj pływającego znaku nawigacyjnego, używanego do oznaczania torów wodnych lub przeszkód (wraków).
Pływy - rytmiczne zmiany poziomu morza, odczuwalne także w ujściach rzek lub na przyległych akwenach, wywołane przyciąganiem Księżyca i Słońca.
Pochylnia - równia pochyła stanowiąca suchą odmianę śluzy. Statki przewożone są po lądzie na specjalnych platformach szynowych z niższego poziomu kanału na wyższy i odwrotnie. W Polsce zabytkowe pochylnie działają na Kanale Elbląskim (Warmińskim). Odmianami pochylni są przerzutnie (przewłoki).
Podnóżek - poprzeczna belka, płyta lub pedały, umieszczone w dziobowej części kajaka jednoosobowego, umożliwiające podparcie stóp. W kajaku dwuosobowym podnóżek znajduje się mniej więcej wr części środkowo kajaka tuz za oparciem pierwszej osoby Podnóżek zapewnia me tylko komfort, ale tez poprawia skuteczność i efektywność wiosłowania, zapobiega tez zsuwaniu się kajakarza z siedziska.
Podpórka - technika podparcia się wiosłem przez kajakarza, który stracił równowagę albo celowo wykonuje skręt przy zastosowaniu podpórki. Rozróżnia się podpórkę niską (wypukłą stroną pióra) i wysoką (wklęsłą).
Poduszka - wybrzuszenie pulsującej, bulgoczącej wody na rzece z o szybkim nurcie przed przeszkodą, np. skałą lub filarem mostu, Q które w pewnym stopniu chroni kajakarza przed uderzeniem w przeszkodę.
Pojezierze - teren zajmowany w dużej części przez jeziora. W Polsce pojezierza charakteryzują się urozmaiconą rzeźbą powstałą podczas ostatniego zlodowacenia.
Polietylen - tworzywo sztuczne o bardzo dużej wytrzymałości, używane od niedawna do produkcji kajaków, szczególnie górskich, najbardziej narażonych na uszkodzenia. Także potoczne określenie kajaka z polietylenu.
Pompa - ręczny, nożny lub elektryczny mechanizm ssącotłoczący, umożliwiający wypompowanie wody z kajaka. Montowany w kajakach morskich.
Ponor - lej krasowy, w którym „ginie" woda płynąca dotąd na po-wierzchni (dalej płynie pod ziemią). W Polsce małe ponory występują na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, a miejscowa ludność nazywa je lykawcami.
Poszycie - zewnętrzna powłoka statku, zapewniająca szczelność i częściowo sztywność. Nazwa wywodzi się stąd, ze w najdawniejszych konstrukcjach (oraz np. w kajakach eskimoskich) skóry stanowiące zewnętrzną powłokę łodzi przyszywano do szkieletu. We współczesnych kajakach trudno właściwie mówić o poszyciu (choć nazwę tę nadal się stosuje), bo stanowi ono integralną część kadłuba.
Powódź - wystąpienie wód z brzegów łożyska rzecznego. Podczas powodzi żegluga jest zakazana.
Pradolina - dawna dolina rzeczna ukształtowana podczas ostatniego zlodowacenia, do dziś doskonale widoczna w terenie.
Promowanie - manewr wykonywany na rzece, polegający na wiosłowaniu do tyłu lub - po ustawieniu pod nurt - do przodu, tak aby zrównoważyć jego siłę. Chodzi o to, aby mc spływać z prądem, tylko przesuwać kajak mniej więcej równolegle do brzegu i w jego kierunku, niczym prom linowy wykorzystujący siłę nurtu. Promowanie wykonuje się w celu ominięcia przeszkody.
Próg - sztuczna przeszkoda spiętrzająca wodę. Progi stawia się przy obiektach wykorzystujących energię wody (elektrownie, młyny) lub po to, aby wyhamować zbyt szybki nurt (szczególnie na rzekach górskich). Forsowanie progów kajakiem bywa niebezpieczne. Progiem «» nazywa sic tez wyraźne wypłyceme pomiędzy dwoma akwenami. o
Przechył - stale lub czasowe wychylenie kajaka na jedną z burt, £ spowodowane celowym działaniem człowieka, przesunięciem ciężą- E ru w kadłubie lub przelewaniem wody, która dostała się do wnętrza. £ Przechył może także powodować fala lub utknięcie na przeszkodzie. m Przekroczenie charakterystycznej dla danej jednostki wartości prze- ' chyłu powoduje wywrotkę.
Przegłębienie (trym) - nierówne zanurzenie kadłuba w kierunku dziobu lub rufy, powstające najczęściej na skutek niewłaściwego rozmieszczenia bagażu lub ludzi w kajaku. Przegłębienie na dziób pogarsza sterowność, szybkość i dzielność wodną (fala może wdzierać się na pokładł. W przypadku przegłębienia na rufę zdolność pokonywania fal i sterowność poprawiają się, ale prędkość i tak spada. Przełom rzeki - odcinek, na którym woda przedziera się przez teren pagórkowaty lub górski, zwykle ujęta w wysokie brzegi. Przełom charakteryzuje się większym niż na innych odcinkach spadkiem terenu i szybszym nurtem.
Przemiał (przejście) - odcinek pomiędzy brzegiem wklęsłym a wypukłym, gdzie nurt przechodzi z jednego brzegu na drugi. Przenoska - przenoszenie kajaka i wszystkich bagaży przez przeszkody naturalne lub sztuczne, np. zwalone drzewa, niebezpieczne miejsca, zapory itp.
Przewłoka (przerzutnia) - specjalnie przystosowane miejsce, w którym dawniej przeciągano tratwy i łodzie po lądzie z jednej rzeki do drugiej, przepływającej w pobliżu albo na niespławnym odcinku tej samej rzeki. W okresie rozkwitu transportu wodnego (XVIII-początek XX w. ) przewłoki były to przeważnie pochylnie z torami, po których jeździły napędzane systemem Im i bloków platformy wagonowe z tratwami lub łodziami. Na skanalizowanych szlakach kajakowych można jeszcze gdzieniegdzie spotkać takie konstrukcje.
Przykosa - mielizna występująca na przemiałach. Ma kształt odwróconego trójkąta albo bochenka chleba. Najgłębiej zanurzony jest wierzchołek przykosy.
Przypływ - moment najwyższego okresowego wahania poziomu morza, wywołany pływami.
R
Rafting - popularna nazwa rekreacyjnego lub turystycznego spływał pontonami po rwącej rzece.
Reanimacja - zabiegi stosowane w celu przywrócenia podstawowych funkcji życiowych organizmu, zwłaszcza akcji serca i oddychania.
Refuler - pływająca pogłębiarka ssąco-tłocząca, zakotwiczona na Q rzece lub u wybrzeża morskiego, transportująca wydobyty piasek za pomocą rur na brzeg, barkę lub w inne miejsce. Refuler mechaniczny przenosi urobek z dna za pomocą taśmociągów.
Regulacja rzek - prace inżynierskie prowadzone w celu utrzymania koryta, zabezpieczenia przed podmywaniem brzegów i erozją denną. Regulacja rzek polega bardzo często na prostowaniu, co skraca ich bieg i zakłóca dotychczasowe stosunki wodne w okolicy.
Reperaturka - zestaw narzędzi i materiałów niezbędnych do naprawienia kajaka, np. papier ścierny, szpachelka, żywice i utwardzacze, łatki, nieprzemakalna taśma klejąca. Szczegółowy skład reperaturki zależy od rodzaju kajaka.
Retencja - zatrzymywanie wody w zlewni, opóźnienie jej odpływu. Retencję dzieli się na powierzchniową i gruntową, naturalną i sztuczną (zapory, progi, jazy).
Rewa - piaszczysta mielizna morska. Typowe rewy występują na Zatoce Puckiej.
Rodeo (freestyle) - nowa dyscyplina kajakowa polegająca na wykonywaniu na rzece górskiej w specjalnym kajaku niesamowitych ewolucji.
Równa stępka - równe położenie statku na wodzie, bez przegłębienia. Mówi się, ze kajak stoi na równej stępce lub jest przegłębiony w kierunku dziobu lub rufy.
Róża kompasowa - okrągła tarcza pływająca w kociołku kompasu z podziałką w stopniach od 0 do 360.
Róża wiatrów - okrągła tarcza z podziałką rumbową na starych kompasach okrętowych. Jeden rumb to 11 V4°. Pełny okrąg wyznaczają zatem 32 rumby.
Rufa - tylna część kadłuba każdej łodzi. Rufy dzielą się zasadniczo na dwa rodzaje: platgat (typ pawężowy) i szpicgat. Rufa pawężowa jest charakterystyczna dla większych jednostek, szpicgat - dla mniejszych, w tym kajaków i sportowych łodzi wiosłowych.
Rumowisko - materiał denny niesiony przez rzekę (piasek, kamienie, muł), powodujący wypłycnia, a nawet powstawanie u ujścia wielkich delt. Przykładem są Żuławy, powstałe na skutek naniesienia rumowiska przez Wisłę. Przed tysiącami lat Żuławy były zatoką morską.
Rynna polodowcowa - wydłużone zagłębienie w terenie, bardzo często zajmowane obecnie przez jezioro, utworzone u schyłku ostatniej ery lodowcowej na skutek topnienia lądolodu i wypłukiwania zalegającego niżej materiału.
Rzutka - podstawowy sprzęt ratowniczy stosowany podczas akcji z brzegu. Współczesna rzutka to pływająca lina wyposażona dodatkowo w element wypornościowy (pływak). Po wykonaniu rzutu pływak pociąga za sobą linę, która wsuwa się ze specjalnego rękawa.
S
Sejsze (kolebanie poziomu) - zjawisko występujące na jeziorach na skutek różnicy ciśnienia atmosferycznego na przeciwległych jego krańcach. Na jednym krańcu poziom jeziora obniża się, w drugim - podnosi.
Siedzisko (siodełko) - integralna część kajaka, najczęściej wykonana z tego samego materiału. W najnowszych konstrukcjach siedzisko ma mocowane pokrycie z nienasiąkliwego miękkiego materiału. Dawniej siedziskiem była zwykła sklejka wkładana do szynowej prowadnicy.
Skala Beauforta - używana powszechnie do oznaczania siły i prędkości wiatru oraz stanu morza. Opracował ją admirał Francis Beaufort, kierujący brytyjską służbą hydrograficzną w latach 1829-1855.
Skeg - płetwa mocowana w tylnej, podwodnej części niektórych kajaków morskich, stabilizująca kurs.
Spadek rzeki - stosunek zmniejszania się wysokości bezwzględnej do przyrostu długości rzeki, wyrażany w promilach, czyli w metrach na kilometr. Rzeki nizinne mają spadek poniżej l%o. Typowe rzeki górskie mają spadek od kilku do kilkudziesięciu promili.
Stanica wodna - schronisko turystyczne nad szlakiem wodnym. Na terenie stanicy zawsze znajduje się pole biwakowe. Stateczność - zdolność statku do zachowania równowagi poprzecznej i podłużnej pomimo czynników wywołujących przechyły (fali i wiatru). Kajaki charakteryzują się tzw. statecznością kształtu, co oznacza, ze nie muszą być obciążane balastem. Stawa - znak nawigacyjny ustawiony na lądzie, wskazujący drogę wodną.
Ster - urządzenie ułatwiające kierowanie każdym statkiem, także kajakiem. Jego działanie polega na stworzeniu dodatkowego niesymetrycznego opływu wody (po wychyleniu płetwy sterowej) wzdłuż burt kadłuba, co powoduje skręcenie jednostki. W kajaku najbardziej przydaje się do utrzymania kursu na wprost na dużych akwenach. Ster kajakowy wywodzi się z żeglugi morskiej, w której ster rufowy zaczęto stosować w XIII w. Wcześniej na żaglowcach używano wiosła sterowego.
Sternik - w kajaku dwuosobowym osoba zajmująca miejsce z tyłu, odpowiedzialna za sterowanie. Funkcję tę powinien pełnić wodniak bardziej doświadczony, dobrze tez, jeśli jest cięższy od osoby siedzącej z przodu. Dzięki temu kajak me przegłębia się na dziób.
Stewa - część szkieletu statku, a także składanego kajaka, stanowiąca konstrukcyjne przedłużenie stępki ku dziobowi i rufie. Na tej podstawie wyróżnia się stewę dziobową i rufową.
Stępka (kil) - wzdłużne wiązanie szkieletu statku umieszczone na jego dnie w osi wzdłużnej. Stępka zapewnia większą sztywność wzdłużną kadłuba i poprawia stabilność kursową. Stosowana była w drewnianych konstrukcjach kajaków, obecnie jest rzadko spotykana. Dla poprawienia sztywności kadłuba nowoczesnych kajaków stosuje się tzw. antykile - zwykle dwa podłużne rowki w dnie, rozmieszczone w pewnej odległości od siebie, widoczne w środku jako wypukłości
Stopnie wodne - zespół zapór budowanych na szlakach żeglugowych w celu ułatwienia nawigacji i zwiększenia bezpieczeństwa.
Szachownica - naturalny slalom pomiędzy dużymi głazami lezącymi w szypocie.
Szlak kajakowy - droga wodna dostępna dla turystyki kajakowej, opisana w przewodnikach.
Szlak spławny - szlak, na którym odbywa się swobodny spław tratw lub (rzadziej) pojedynczych pni.
Szlak żeglowny - oznakowana nawigacyjnie droga wodna, po której odbywa się ruch statków handlowych, pasażerskich i turystycznych.
Szlakowy - członek załogi łodzi wiosłowej, także kajaka, nadający rytm wiosłowania. W kajaku siedzi z przodu. Z tego względu, jako ze w kajakarstwie turystycznym osobą prowadzącą jest sternik, zajmujący miejsce z tyłu, to on narzuca szlakowemu swój rytm.
Sztormiak - ubranie chroniące przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, w dużej części wodoodporne.
Szyja zakola - miejsce zbliżenia się dwóch meandrów rzeki, w którym po pewnym czasie dochodzi do przerwania ziemi i skrócenia przepływu. Tym samym meandry ulegają stopniowemu zarastaniu, w wyniku czego powstają starorzecza.
Szyk - porządek płynięcia kajaków podczas spływu według reguł ustalonych przez komandora.
Szykana - jeden z elementów betonowych bloków hamujących impet wody spadającej poniżej zapory.
Szypoty - rodzaj bystrza tworzącego się na całej (lub dużej części) szerokości rzeki nad kamienistym dnem.
S
Śluza - budowla hydrotechniczna umożliwiająca pokonanie różnicy poziomów wody na skanalizowanych szlakach żeglownych. Najpopularniejsze są śluzy komorowe.
Śryż - zbite w pola struktury lodowe, tworzące się z drobnych kryształków. Łatwe do przepłynięcia kajakiem, niestwarzające żadnego zagrożenia.
Tama - budowla hydrotechniczna spiętrzająca wodę lub regulująca przepływ. Tama równoległa pełni funkcię bardzo podobną do opaski brzegowej - ustawia się ją w pewnej odległości, równolegle do brzegu. Tratwa - popularna nazwa kilku kajaków połączonych burtami na podobieństwo tratw wiązanych z pni. W nomenklaturze wodniackiej za spływ tratwami uważa się także imprezy pontonierskich na rzekach górskich ,rafting).
Trawersowanie - manewr nieco podobny do promowania przodem, polegający w uproszczeniu na przepłynięciu nurtu spod jednego brzegu na drugi bez utraty pozycji w stosunku do nurtu i szybciej niż podczas promowania - kąt wejścia w nurt jest większy.
Trudność szlaku - dziesięciostopniowa międzynarodowa skala trudności zawierająca informacje o umiejętnościach potrzebnych do pokonania rzeki, niezbędnym sprzęcie oraz zjawiskach mogących występować na poszczególnych odcinkach. Trzy pierwsze stopnie opisują rzeki nizinne, pozostałe - górskie.
Uchwyt - montowany na dziobie i rufie, służy do przenoszenia lub przeciągania kajaka. Stosowane są różne rodzaje uchwytów - mniej i bardziej ergonomiczne. Najgorsze są te w postaci sztywnego ucha, w które me można swobodnie włożyć dłoni.
Uciążliwość szlaku - stosunek czasu potrzebnego do pokonania przeszkód znajdujących się na trasie spływu do czasu płynięcia; za-" leży od liczby rodzaju i wielkości przeszkód. Określany przy użyciu 2 sześciostopniowej skali.
Ujście - miejsce, w którym rzeka wpada do większej rzeki, jeziora * lub morza. Ujścia mogą być deltowe lub lejkowate (estuarium).
Urządzenie sterowe - prosty mechanizm przenoszący ruchy nóg sternika na płetwę sterową. Składa się z orczyka, czyli równoważnej dźwigni, do której przymocowane są linki połączone z dźwignią steru lub - częściej - z dwóch pedałów w miejscu orczyka. W nowych kajakach stosuje się wyłącznie pedały, stanowiące równocześnie wygodne podparcie dla stóp. Całość jest regulowana w zależności od długości nóg sternika.
Uskok - przesunięcie warstw skalnych wzdłuż powierzchni pęknięcia. Jeśli uskok powstanie na rzece, tworzy się naturalny próg lub zbiornik wodny' Uskoki układają się często seriami, tworząc uskok schodkowy.
Ustrój (reżim) rzeki - ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji normalny stan wód, zasilania, przepływu i zlodzenia.
W
Warkocz - szybki nurt, który „zaplata się" na podobieństwo warkocza za przewężeniem bystrza. Najbezpieczniej płynie się właśnie w warkoczu.
Wezbranie - woda podniesiona do stanu wysokiego.
Węzeł hydrograficzny (wodny) - miejsce, w którym zbiega się lalka ważnych z punktu widzenia żeglugi rzek lub kanałów. Typowymi węzłami hydrograficznymi w Polsce są Warszawa, Szczecin, Gdańsk, Elbląg, Ostróda i najważniejszy - ze strategicznego punku widzenia - Bydgoszcz, łączący zachód ze wschodem Europy.
Wiatr - poziomy (w przybliżeniu) ruch cząsteczek powietrza, wywołany różnicą ciśnienia atmosferycznego pomiędzy dwoma punktami.
Wiosło - ręczny pędnik używany do poruszania różnych rodzajów łodzi. W kajakarstwie używa się wioseł dwupiórowych. Każde wiosło składa się z drążka (trzonu, gryfuI i osadzonych na jego końcach piór. Obecnie w sporcie stosuje się wyłącznie, a w turystyce preferuje się wiosła skrętne, ułatwiające pływanie pod wiatr. Na kanadyjce używa się wioseł jednopiórowych zwanych pagajami. Na łodziach wiosłowych stosuje się wiosła jednopiórowc mocowane w dulkach na burtach lub specjalnych wysięgnikach.
Wiosłowanie - technika stosowana do napędu każde) łodzi wyposażonej w wiosła. Z punktu widzenia potrzeb kajakarzy można rozróżnić m.in. wiosłowanie niskie i wysokie. Pierwsze, charakterystyczne dla kajakarstwa turystycznego, polegające na niskim prowadzeniu wiosła, daje możliwość podparcia się w razie zachwiania równowagi i jest bardziej ekonomiczne od wiosłowania wysokiego. Sportowcy unoszą drążek wiosła wysoko i pod dużym kątem w stosunku do powierzchni wody. Dzięki temu pióra wiosła prowadzone są blisko burt, co pozwala na rozwinięcie większej prędkości, ale pogarsza to stabilność.
Wir - okrężny ruch wody wokół środka z charakterystycznym lejkiem zasysającym wodę ku dołowi. Powstaje na skutek szybkiego opływania cząsteczek wody wokół przeszkody (nawodnej lub pod-wodnej). Wir osiadły tworzy się na odcinkach rzeki za stałymi prze-szkodami, np. filarami mostów, ostrogami, głazami. Wir wędrowny powstaje za przesuwającymi się ławicami piasku. Wodowskaz - łata umocowana na brzegu lub przy budowlach hydrotechnicznych, na której odczytuje się stan wody. Wolna burta - odległość pomiędzy powierzchnią wody a krawędzią burty w jej najniższym miejscu. Im wyższa wolna burta, tym mniejsze ryzyko wlania się wody do wnętrza niezabezpieczonego fartuchem kajaka.
Wózek - konstrukcja na kołach, wykonana z nierdzewnych materiałów, zwykle składana, aby zajmowała jak najmniej miejsca. Ułatwia przewożenie kajaka na spore odległości po w miarę równym terenie. Wręga (żebro) - część szkieletu kadłuba statku i składanego kajaka, nadająca mu sztywność poprzeczną i kształt burt. WW - sierót od White Water (biała woda) lub Wild Water (dzika woda!; potoczne określenie kajakarstwa górskiego. Z cyframi od 1 do 6 odnosi się do rosnącej skali trudności.
Wyporność - masa wody wypartej przez ciało w mej zanurzone, np. kajak z człowiekiem i wszystkimi przedmiotami znajdującymi się na pokładzie.
Wytopisko - zagłębienie w terenie powstałe na skutek wytopienia się bryły lodu. Częstymi pozostałościami wytopisk są oczka wodne, a niekiedy powstają w nich jeziora.
Wywrotka - przewrócenie kajaka na wodzie. Wywrotka, po której konieczne jest opuszczenie kokpitu, nosi nazwę kabiny. Wzdłużnik - wiązanie szkieletu statku, także kajaka składanego, biegnące wzdłuż burt i dna.
Z
Zalew - dawniej część morza lub zatoki, obecnie oddzielony od otwartego zbiornika mierzeją lub wyspami, zasilany wodami rzeki, a w czasie przypływu lub długotrwałych sztormów także wodami morskimi.
Zanurzenie - odległość pomiędzy najgłębiej zanurzonym punktem dna statku a powierzchnią wody.
Zapora - budowla hydrotechniczna piętrząca wodę na wysokość powyżej 5 m. Woda spiętrzona przez zaporę wykorzystywana jest do napędu turbin hydroelektrowni, w celach konsumpcyjnych i re-kreacyjnych.
Zatoka - część jeziora lub morza z trzech stron otoczona lądem. Zlewnia - obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe spływają do danego miejsca, np. większe] rzeki, jeziora lub morza.
Zwałka - popularne określenie lezącego w korycie rzeki drzewa. Kajakarstwo zwałkowe to celowe pokonywanie rzek o dużej liczbie powalonych drzew, utrudniających płynięcie.
Zwara - ślad na wodzie w kształcie litery „V", skierowanej rozwarciem w dół rzeki. Tworzy się za przeszkodą, np. wbitym w dno palem.
Ż
Żegluga - wszelki transport wodny z wyłączeniem spławu.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
